Phù điêu hình rồng thời Nguyễn, thế kỷ XIX

Với dân tộc ta, Rồng là biểu tượng của sự cao quý, của sức sống vĩnh hằng và sức mạnh vũ trụ nên hình tượng rồng được sử dụng nhiều trong kiến trúc cung đình, đình chùa, trang phục vua chúa. Hình tượng con rồng cũng thay đổi theo dòng lịch sử qua các triều đại, nghìn năm trước, hình tượng rồng đã xuất hiện ở cung điện thời Đinh, Tiền Lê. Đầu thời Lý, việc đức vua Thái Tổ tìm ra và xây dựng kinh đô mới cho nước Đại Việt cũng gắn liền với hình tượng rồng bay lên. Tên gọi Thăng Long cũng bắt nguồn từ đó. Ở thời Lý, Trần, Rồng xuất hiện nhiều nơi và mang những đặc trưng riêng, dễ phân biệt. Rồng thời Lý thon dài, không vảy, hay gọi là “rồng giun”, kỳ thực chưa thoát khỏi hình rắn. Rồng thời Trần mập khỏe hơn, thân có vảy, cách thể hiện phóng khoáng mạnh mẽ hơn hẳn rồng Lý.

Nhưng phải đến thời Nguyễn, hình tượng rồng mới đạt đến sự phong phú tối đa về đề tài, chất liệu và phương thức thể hiện. Linh vật rồng tiêu chuẩn phải là sự hội tụ đầy đủ các đặc điểm được cho là tốt đẹp nhất của 9 con vật có thật: Thân rắn, vảy cá chép, đầu lạc đà, sừng hươu, chân hổ, móng vuốt đại bàng, tai bò, mũi và bờm sư tử, đuôi gà trống. Và nếu là rồng tượng trưng cho hoàng đế thì thân phải có 81 vảy dương, 36 vảy âm, thân uốn 9 khúc (tức phải là số 9 hoặc bội số của 9 -con số lẻ- số dương cao nhất); chân rồng lại phải có 5 móng (số chính giữa trong hàng số lẻ). Thiếu những yếu tố trên, rồng không còn là linh vật rồng đích thực nữa mà là những biến thể của nó, thường được xem là em út, con cháu của rồng. Những biến thể này thường được dùng tượng trưng cho hoàng tử, hoàng thân và các quan lại, hay đơn giản chỉ dùng để trang trí như mãng long, giao long, long mã…

Rồng thời Nguyễn được thể hiện trên nhiều chất liệu như Gỗ, đá, sơn mài, sơn thếp vàng bạc, ngọc, ngà, xương, đồ pháp lam, đồ gốm sứ, đồ dệt, thêu..vv.. mà chất liệu nào cũng có không ít các tác phẩm xuất sắc. Đạt được thành tựu trên chỉ có thể lí giải bằng nguyên do, Rồng đã trở thành một đặc trưng của văn hóa Việt.